علت اختلال سکوت انتخابی در کودکان و نحوه درمان آن

گاهی اوقات کودکان پس از ملاقات با یک غریبه، بودن در مکانی خاص یا رفتن به مدرسه، سکوت کامل را انتخاب می‌کنند. یک کلمه مانند بله یا نه می‌گویند، یا فقط به تکان دادن سر، نگاهی ساکت یا بی صدا اکتفا می‌کنند و ناگهان لال می‌شوند. این موضوع «سکوت انتخابی» نامیده می‌شود. ممکن است خانواده‌ها فکر کنند این علائم نشان دهنده ابتلای کودک به اوتیسم است و برای درمان اقدام کنند اما این تصور ممکن است مشکلاتی را برای کودک به همراه داشته باشد.

سکوت انتخابی چیست؟

سکوت انتخابی نوعی فوبیای خاص است که به صورت ترس اغراق آمیز در موقعیت‌های خاص یا در حضور یک چیز خاص و افراد خاص ظاهر می‌شود. سکوت اختیاری، نوعی بیماری نادر است که در سنین ۲ تا ۵ سالگی قبل از مدرسه در کودکان شروع می‌شود، اما معمولا بعد از پنج سالگی و ورود به مدرسه و در سن پنج سالگی یا کمی زودتر پس از ورود به مهد کودک کشف می‌شود. شیوع این فوبیا در سطح عمومی تا ۲ درصد و در دختران بیشتر از پسران است. اما کودکان بزرگتر نیز می‌توانند به سکوت انتخابی مبتلا شوند؛ البته سکوت دانش آموزان در ماه اول مدرسه، سکوت انتخابی تلقی نمی‌شود.

تفاوت بین سکوت انتخابی و سکوت آسیب زا

کودکانی که سکوت انتخابی دارند حداقل در یک حالت صحبت می‌کنند، به ندرت در همه موقعیت‌ها ساکت هستند و اغلب رفتار‌های سرکوب شده دارند، ممکن است از نظر اجتماعی مضطرب به نظر برسند و این سکوت راهی برای جلوگیری از نشان دادن احساس اضطراب است.

کودکانی که دارای سکوت پس از سانحه (تروماتیک) هستند، معمولاً در همه موارد به طور ناگهانی سکوت انتخابی دارند، مانند کودکی که شاهد مرگ پدربزرگ یا مادربزرگ یا رویداد آسیب زا دیگری است.

علائم کودک با سکوت انتخابی

در هنگام تشخیص این مشکل در یک کودک، تمرکز بر رشد ذهنی کودک، علاوه بر رشد جسمی، حرکتی، زبانی، شناختی و اجتماعی اهمیت دارد. ارزیابی شنوایی، گفتار و زبان با استفاده از گفتار صوتی ضبط شده کودک انجام می‌شود که خلق و خوی کودک، تعاملات اجتماعی و زمینه‌های دقیقی که گفتار در آن رخ می‌دهد را شناسایی می‌کند. براساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، نقص گفتار کودک باید حداقل یک ماه کامل ادامه داشته باشد تا به عنوان یک اختلال طبقه بندی شود. علائم سکوت ارادی در کودک قبل از رسیدن به پنج سالگی شروع می‌شود.

بارزترین علائم سکوت انتخابی 

- مشکل در حفظ تماس چشمی با دیگران
- ناتوانی در توضیح و بیان واضح احساسات
- خجالتی بودن، تنش مداوم، ترس از دیگران، میل به انزوا و کناره گیری از جمع
- عادت به یک روال خاص و عدم علاقه به تغییر
- نفرت از مکان‌های شلوغ و عدم تحمل شلوغی
- نگران همه چیز بودن

ویژگی‌های مثبتی کودک دارای سکوت اختیاری

- سطح هوش این کودکان اغلب بالاتر از حد متوسط است.
- دوست دارند زیاد جستجو و فکر کنند.
- عاشق هنر و موسیقی و همچنین افرادی خلاق هستند.
- با دیگران همدردی می‌کنند و احساسات آن‌ها را در نظر می‌گیرند.
- حس قوی تشخیص درست از نادرست را دارند.

دلایل سکوت انتخابی

اغلب هیچ دلیل قابل شناسایی واحدی برای سکوت انتخابی وجود ندارد. عوامل زیادی در این بیماری نقش دارند (عوامل روانی، اجتماعی، عاطفی، اضطراب اجتماعی و عامل ژنتیکی). سکوت انتخابی همراه با اضطراب رخ می‌دهد و مطالعات سابقه خانوادگی نشان داده که از ۳۸ کودک با سکوت انتخابی در بستگان درجه یک، دو و سه مورد وجود دارد که اهمیت سابقه خانوادگی در مطالعات را تایید می‌کند.

دلایل اصلی ابتلای کودک به سکوت انتخابی

- آزار جسمی کودک در سال‌های اولیه تولد
- کنترل کودک از سوی مادر یا حمایت بیش از حد از او یا جدایی
- مشکلات گفتاری، لکنت زبان
- بحران ها، آسیب‌ها و درگیری‌های روانی. مانند از دست دادن یکی از والدین یا خویشاوندان
- ترس و اضطراب در کودک
- بیش از حد خجالتی بودن کودک
- اختلافات خانوادگی
- حضور در محیط جدید
- عامل ژنتیکی در خانواده
- وابستگی به دیگران و عدم استقلال
- کمبود اعتماد به نفس
- محدود کردن روابط اجتماعی، به طوری که کودک در مراحل اولیه زندگی خود اجازه ایجاد دوستی و روابط اجتماعی را ندارد.
- توهین و تمسخر کودک در برخی موقعیت‌های اجتماعی

چه زمان سکوت اختیاری کودکان طبیعی است؟

در صورتی که سکوت اختیاری کودک یک ماه طول نکشد، امری طبیعی است ولی اگر از یک ماه بیشتر شود باید مداخله کرد و این امر را نشانه مشکلی دانست که نیاز به مراجعه به پزشک یا روانشناس برای تشخیص و شروع درمان دارد. توجه به این نکته ضروری است که اختلالات گفتاری (لکنت زبان) یا اختلالات رشد دائمی (اوتیسم) با سکوت اختیاری در کودک کاملاً متفاوت است.

شایع‌ترین ویژگی‌های کودکان با سکوت انتخابی

۱- بازداری خلقی: خجالتی بودن کودک در موقعیت‌های جدید و ناآشنا، که معمولا از دوران کودکی مشهود است.

۲- اضطراب اجتماعی: ناراحتی هنگام صحبت با مردم، ترس از اشتباه، خجالت از غذا خوردن در مقابل دیگران.

۳- علائم جسمی: درد شکم، تهوع، درد مفاصل، سردرد، درد قفسه سینه، تنگی نفس، اسهال، احساسات عصبی و احساس ترس.

۴- صورت یخ زده و بی حس، زبان بدن سفت و ناهنجار، عدم تماس چشمی هنگام احساس اضطراب.

۵- تأخیر در رشد عاطفی که ممکن است به اشتباه اوتیسم تشخیص داده شود.

۶- گزینش در غذا خوردن، مشکلات روده و مثانه، حساسیت به شلوغی، نور، صدا‌ها و لمس.

۷. علائم رایج در محیط مدرسه: گوشه گیری، تنها بازی کردن یا اصلاً بازی نکردن، تردید در پاسخ دادن (حتی غیرکلامی)، سرگردانی، مشکل در پیروی از یک سری دستورالعمل‌ها یا ادامه کار.

سکوت اختیاری، اختلال است؟

برخی سکوت انتخابی را یک اختلال یا یک وضعیت روانشناختی ناتوان کننده می‌دانند که به طور جدی کودک را در عملکرد تحصیلی و اجتماعی با مشکل مواجه می‌کند. برخی از محققان سکوت اختیاری را نوعی هراس اجتماعی می‌دانند و بنابراین آن را در زمره بیماری‌های روانی مستقل طبقه بندی نمی‌کنند، بلکه آن را در قالب‌های فوبیای اجتماعی قرار می‌دهند و برخی آن را نوعی نیاز خاص می‌دانند و بنابراین کودک مبتلا به سکوت اختیاری در آن دسته طبقه‌بندی می‌شود.

نحوه درمان سکوت انتخابی در کودکان

هدف اصلی درمان سکوت انتخابی کمک به کودکان برای صحبت در موقعیت‌هایی است که قبلاً صحبت نکرده و این امر از دو طریق قابل دستیابی است: با مداخلات روانی اجتماعی یا با دارودرمانی.

علاوه بر این، روش‌های زیادی برای درمان کودک با سکوت اختیاری وجود دارد، مانند دارو درمانی، رفتار درمانی و درمان شناختی- رفتاری. ساده‌ترین روشی که روانشناسان توصیه می‌کنند بازی درمانی است و تاکید می‌کنند که اینکار ارتباط با کودک را تسهیل می‌کند.

رفتاردرمانی: روشی درمانی است که رفتار‌های مطلوب (مثبت) را تقویت و رفتار‌های نادرست (منفی) را از بین می‌برد. در سال‌های اخیر آزمایشی برای ارزیابی تأثیرات رفتار درمانی تلفیقی (IBT) برای سکوت انتخابی انجام شد. این درمان شامل ۲۰ جلسه است که نقش آن محدود به کودک نیست، بلکه شامل والدین و معلم نیز می‌شود.

درمان شناختی-رفتاری: این درمان به کودک کمک می‌کند تا روی نظر خودش درباره خودش، دیگران و دنیای اطرافش تمرکز کند. رفتار درمانی تلفیقی برای سکوت انتخابی در کلینیک با مشارکت والدین انجام می‌شود.

پرهیز از تحریک: زمانی که فرد دیگری در اطراف کودک نیست، کودک به راحتی با فردی مانند والدینش ارتباط برقرار می‌کند، سپس فرد دیگری با موقعیت آشنا وارد می‌شود و زمانی که در گفتگو قرار می‌گیرد، والدین خود را کنار می‌کشند. اینجا فرد جدید می‌تواند افراد بیشتری را به همین روش معرفی کند.

تقویت احساسات مثبت و منفی: شامل پاسخ مثبت به همه اشکال ارتباطی است. برای مثال، اگر به کودک فشار بیاورید که صحبت کند، او احساس اضطراب و بدی می‌کند و زمانی که لحظات می‌گذرد و صحبت می‌کند، احساس آرامش زیادی پیدا می‌کند.

حساسیت زدایی: تکنیکی است که شامل حساسیت زدایی از شخص نسبت به دیگرانی است که صدای آن‌ها را با به اشتراک گذاشتن فایل‌های صوتی یا تصویری می‌شنوند. برای مثال، می‌تواند با ایمیل و پیام‌ها شروع شود و با ضبط‌های صوتی و سپس ارتباطات مستقیم‌تر مانند مکالمات تلفنی و رسانه‌های اجتماعی پایان می‌یابد.

شکل‌دهی: شامل استفاده از هر تکنیکی است که فرد را قادر می‌سازد به تدریج پاسخی نزدیک‌تر به رفتار مورد نظر ایجاد کند، مانند بلند خوانی، فعالیت‌های گفتاری ساختاریافته و در نهایت گفتگو با دیگران.

داروها: این دارو‌ها فقط برای کودکان بزرگتر، نوجوانان و بزرگسالانی که اضطراب آن‌ها منجر به افسردگی و سایر مشکلات شده است مناسب است. دارو هرگز نباید به عنوان جایگزینی برای تغییرات محیطی و رفتاری تجویز شود. گاهی اوقات می‌توان از دارو‌های ضد اضطراب و ضد افسردگی همراه با یک برنامه درمانی برای کاهش سطح اضطراب استفاده کرد، به خصوص اگر تلاش‌های قبلی برای مشارکت دادن کودک در درمان شکست خورده باشد.

اگر مشکوک هستید که کودکتان از سکوت انتخابی رنج می‌برد، ابتدا باید تمام استرس‌هایی را که ممکن است باعث اضطراب و صحبت نکردنش شود را از او دور کنید و به فرزندتان بگویید که او را درک و ترس‌هایش را احساس می‌کنید. با او صحبت کرده و از او در این دوران سخت حمایت و تلاش‌ها و دستاورد‌های کودک را تحسین کنید. او را تشویق کنید و مشکلات و ناامیدی هایش را به رسمیت بشناسید. همچنین باید با پزشک خانواده یا متخصص اطفال مشورت و یک روانپزشک یا درمانگر با تجربه در این زمینه پیدا کنید.