منطق عجیب جام‌حذفی در ایران

اهمیت جام‌حذفی در هیچ کشوری مانند ایران نیست. چرا؟ چون قهرمان جام‌حذفی مستقیما سهمیه لیگ قهرمانان آسیا را دریافت می‌کند، آن‌هم تنها با پنج بازی. در سال‌های گذشته برخی مربیان و کارشناسان نسبت به الگوی برگزاری جام‌حذفی در ایران اعتراض کرده‌اند. پیش‌تر و از اوایل دهه 70 روال کار این‌گونه بود که قهرمان لیگ به جام باشگاه‌های آسیا راه می‌یافت و قهرمان جام‌حذفی به جام‌درجام باشگاه‌های آسیا. پس از راه‌اندازی لیگ قهرمانان آسیا (و ادغام این دو جام) و افزایش سهمیه کشورها، سازوکارها کمی دگرگون شد. از یک‌سو تقویم شلوغ فوتبالی و ناتوانی تیم‌های ایران در بازی‌های پرفشار، دست‌اندرکاران فوتبال را بر آن داشت تا در شیوه برگزاری جام‌حذفی تغییراتی ایجاد کنند. در حالی که پیش‌تر بازی‌ها به‌صورت رفت و برگشت انجام می‌شد، در رویه جدید انجام بازی‌ها به صورت تک‌بازی در دستورکار قرار گرفت و میزبان هم با قرعه‌کشی انتخاب می‌شود. در این حالت با انجام پنج بازی و پیروزی در آنها می‌توان قهرمان جام‌حذفی شد. گاهی هم پیش می‌آید برخی تیم‌های لیگ برتری حتی بدون بازی با رقبای سرشناس می‌توانند قهرمان شوند.

از سوی دیگر فدراسیون فوتبال الگوی سابق مبنی‌بر حضور قهرمان جام‌حذفی در بازی‌های آسیایی را تداوم بخشید آن‌هم بدون اینکه برای وضعیت جدید چاره‌ای بیندیشد، در حالی که معمولا چنین روالی در کشورهای دیگر وجود ندارد. وضعیت امسال خود گویای این مساله است. استقلال یکی از فینالیست‌های این بازی‌ها با انجام چهار بازی (که سه‌تا از آنها تیم‌های لیگ یکی بوده‌اند) حالا در فینال مقابل خونه‌به‌خونه‌ای قرار گرفته است که تیمی لیگ یکی است. اگرچه در همه کشورها جام‌حذفی، جام شگفتی‌ها قلمداد می‌شود اما معمولا سازوکار حضور در لیگ‌های بین‌المللی دشوار‌تر است.

این روال با انتقادهای بسیاری مواجه شده است: سازوکارهای آسان که احتمال قهرمانی تیم‌هایی که در سطح بالایی از نظر فنی و ساختاری نیستند، آیا به تضعیف موقعیت ایران در بازی‌های آسیایی منجر نمی‌شود؟ و دوم اینکه آیا رواست تیمی تنها با پنج بازی سهمیه لیگ قهرمانان را بگیرد اما برای مثال تیم چهارم در ماراتن سنگین لیگ از چنین امتیازی برخوردار نباشد؟ منطق فعلی جام‌حذفی اهمیت متغیر شانس را بسیار افزایش داده و ممکن است نسبت چندانی با توانایی‌های فنی تیم‌ها داشته باشد. برای اصلاح این روال پیشنهادهایی هم شده است. مثل برگزاری پلی‌آف بین تیم چهارم لیگ با قهرمان جام‌حذفی. هرچه هست الگوی فعلی چندان کارآمد نیست و احتمالا در آینده گریزی از تغییر آن نیست.