پیامهایی ازجانب قرآن که آرامش‌بخش هستند!
ماه مبارک رمضان، ماه میهمانی الهی، و یک فرصت استثنایی برای همه ماست. هر چه درباره قدر و منزلت ماه رمضان بگوییم کم است. از امام باقر علیه السلام) نقل شده که فرمود إِنَّ للهِ تعالى ملائکةً موکَّلینَ بالصائمینَ یستغفرونَ لهم فی کُلِّ یومٍ من شهرِ رمضانَ إلى آخره، وینادون الصائمینَ کُلَّ لیلةٍ عندَ إفطارِهِم، أبشروا عبادَ اللهِ فقد جعتُمْ قلیلاً وستشبعونَ کثیرًا؛
إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَلاَئِکَةً مُوَکَّلِینَ بِالصَّائِمِینَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُمْ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَى آخِرِهِ وَ یُنَادُونَ اَلصَّائِمِینَ کُلَّ لَیْلَةٍ عِنْدَ إِفْطَارِهِمْ أَبْشِرُوا عِبَادَ اَللَّهِ وَ قَدْ جُعْتُمْ قَلِیلاً وَ سَتَشْبَعُونَ کَثِیراً بُورِکْتُمْ وَ بُورِکَ فِیکُمْ حَتَّى إِذَا کَانَ آخِرُ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ نَادَوْهُمْ أَبْشِرُوا عِبَادَ اَللَّهِ فَقَدْ غَفَرَ اَللَّهُ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ قَبِلَ تَوْبَتَکُمْ فَانْظُرُوا کَیْفَ تَکُونُونَ فِیمَا تَسْتَأْنِفُونَ؛ یعنی براستى براى خداى تبارک و تعالى ملائکه‌ای است موکل برای روزه‌داران که هر روز ماه رمضان تا پایانش براى آنها آمرزش جویند و هنگام افطار روزه روزه‌داران را ندا زنند که مژده گیرید بندگان خدا؛ اندکى گرسنه شدید و به زودى بسیار سیر شوید مبارک باشید و مبارک کنید تا شب آخر ماه رمضان. به آنها ندا کنند مژده گیرید بندگان خدا؛ به تحقیق خدا گناهان شما را آمرزید و توبه شما را پذیرفت. نظر کنید که در آینده چگونه خواهید بود.
به نظر می‌رسد قرآن پیام‌های آرامش بخشی برای انسانها دارد که بنده در این سخنرانی قصد دارم به چند مورد آن اجمالاً اشاره کنم:
یک. ایمان به خدا و باور به مبدأ و معاد، و تصادفی و بی دلیل ندانستن خلقت هستی، ترس را از دلها می‌زداید. یکی از مهم‌رین دلایل ترس عمیق انسانها بی خدایی و قائل نبودن به مبدأ و معاد است. سوره بقره آیه 62 می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالنَّصَارَىٰ وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ»؛ یعنی کسانی که (به پیامبر اسلام) ایمان آورده‌اند، و کسانی که به آئین یهود گرویدند و نصاری و صابئان، هر گاه به خدا و روز رستاخیز ایمان آورند، و عمل صالح انجام دهند، پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است؛ و هیچ‌گونه ترس و اندوهی برای آنها نیست.
دوم: آرامش فزاینده‌ای می‌دهد. آیه 51 سوره توبه می‌فرماید: «قُلْ لَنْ یُصیبَنا إِلاَّ ما کَتَبَ اللهُ لَنا هُوَ مَوْلانا وَ عَلَى اللهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»؛ یعنی بگو: «هیچ حادثه‌اى براى ما رخ نمى‌دهد، مگر آنچه خداوند براى ما مقرّر داشته است، او پشتیبان و سرپرست ماست و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند».
سه. خداوند همواره با انسان است. این همراهی دو نوع است: همراهی دائمی و حیاتی، از نوع تکوینی، که شامل همه انسانها اعم از مؤمن و غیر مؤمن می‌شود، لذا در سوره حدید آیه 4 می‌فرماید: «وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ مَا کُنْتُمْ»؛ یعنی و هر جا باشید او با شما است؛ و همچنین همراهی دائمیِ مضاعف و هدایت بخش که فقط شامل محسنین می‌شود؛ لذا در سوره عنکبوت آیه 69 با تاکید می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»؛ یعنی و بدرستى که خدا هر آینه با نیکوکاران است.
چهار. اینکه عالم معنادار و هدفمند است؛ بیهوده و برای بازی خلق نشده است؛ حساب و کتاب دارد؛ قدر و اندازه دارد، به انسان آرامش می‌دهد. سوره انبیاء آیه 16 می‌فرماید: «وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا لَاعِبِینَ»؛ یعنی ما آسمان و زمین، و آنچه را در میان آنهاست از روی بازی نیافریدیم.
در میان اخبار
پنج. دین خدا مشتی خرافات و موهومات نیست بلکه از جهت عقلی کاملاً قابل بررسی و اثبات است. اصولاً دین عقل است و عقل دین است. همین امر موجب می‌شود انسان بداند که هر انحراف و کجی‌ای هم در دین خدا ایجاد شود و هر سوء برداشتی حاصل شود، اسلام دستگاه عقل را برای محک زدن دین و متمایز سازی دین حقیقی از دین جعلی قبول دارد. در سوره بقره آیه 111 می‌فرماید: «قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ»؛ یعنی بگو: «اگر راست می‌گویید، دلیل خود را (بر این موضوع) بیاورید!» این منطق قرآن است که همه جا با زبان عقل صحبت می‌کند و عقل و برهان عقلی را مبنای سخن خود با انسان قرار می‌دهد.
ششم. انسان با چشیدن مرگ، بر مرگ غلبه می‌کند، اما مغلوب آن نمی‌شود. انسان موجودی ابدی است. آنچه چشیده می‌شود- یعنی مرگ- از بین می‌رود نه کسی که مرگ را می‌چشد. قرآن در سوره عنکبوت آیه 57 می‌فرماید: «کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَیْنَا تُرْجَعُونَ»؛ یعنی هر انسانی مرگ را می‌چشد، سپس شما را بسوی ما باز می‌گردانند. این حرف خیلی بزرگی است و اگر انسانی چنین تلقی‌ای از مرگ داشت، یقینا بر ترس و اضطراب مرگ غلبه پیدا می‌کند. همچنین قرآن در سوره عنکبوت آیه 64 می‌فرماید: وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوَانُ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ؛ یعنی و زندگی واقعی سرای آخرت است، اگر می‌دانستند! حرف قرآن این است که این دنیا، سرای ابدی نیست، انسان هم فقط مساوی یک جسم خاکی نیست.
هفت. اعتدال و دوری از افراط و تفریط، ریشه بسیاری از عوامل ناآرامی را در آدمی می‌خشکاند. اعتدال منبع آرامش است، لذا قرآن مجید، مسلمانان را امت معتدل معرفی می‌کند و این معتدل بودن را امتیاز اختصاصی آنها می‌داند. در سوره بقره آیه 143 می‌فرماید: «وَ کَذَٰلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا»؛ یعنی همان‌گونه (که قبله شما، یک قبله میانه است) شما را نیز، امت میانه‌ای قرار دادیم (در حد اعتدال، میان افراط و تفریط؛) تا بر مردم گواه باشید؛ و پیامبر هم بر شما گواه است.
هشت. عدالت اجتماعی به جامعه آرامش می‌دهد و امید می‌آفریند. اگر انسان طعم عدالت را بچشد و بداند پایانی برای تبعیض‌های ناروا و ظلم و ستم‌ها وجود دارد، بخش مهمی از اضطرابش کاهش پیدا می‌کند؛ لذاست که حضرت زهرا سلام‌الله علیها می‌فرماید: « فَرَضَ اللَّهُ الْعَدْلَ تَسْکِیناً لِلْقُلُوب »؛ یعنی خداوند عدالت را فریضه‌ای جهت تسکین قلب‌ها قرار داد. این خیلی مهم است که قرآن مجید برقراری عدالت را هدف اصلی انبیاء الهی و نزول کتب الهی می‌داند و در سوره حدید آیه 25 می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ»؛ یعنی ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حقّ از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند. در عین حال ممکن است انسان به هر دلیل مزه عدالت را آنطور که توقع دارد نچشد. در اینجا قرآن وعده آینده روشنی را می‌دهد که مهم‌رین شاخصه آن، تحقق حداکثری عدالت است. قرآن در سوره قصص آیه 5 می‌فرماید: «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ»؛ یعنی ما می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم!
نهم. انسان در جامعه‌ی خدامحور تنها نیست. اعضای جامعه با او هستند. انسان گرگ انسان نیست، اعضای جامعه با هم بیگانه و خصم یکدیگر نیستند؛ میان مردم برادری است. خود این تنها نبودن و همدیگر را برادر و خواهر دانستن که عامل کلیدی مفصل‌بندی اعضای جامعه محسوب می‌شود، ترس و اضطراب را از انسان دور می‌کند. قرآن در سوره حجرات آیه 10 می‌فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»؛ یعنی مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید».
دهم. خدمت به مردم یکی از خواسته‌های الهی است. خدمت به خلق خدا نه فقط برای خدمت‌کننده آرامش می‌بخشد بلکه برای خدمت‌گیرنده هم آرام‌کننده است. ضمناً همان طور که اشاره شد، خدمت به همدیگر خواسته الهی است و چیزی که خواسته الهی باشد و رنگ الهی پیدا کند، عبث و بی‌فایده نیست. یعنی هم ثمره دنیوی دارد و هم ثمره اخروی دارد. قرآن مجید در سوره بقره آیه 237 می‌فرماید: «وَ لَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ»؛ یعنی و گذشت و نیکوکاری را در میان خود فراموش نکنید. یا سوره بقره آیه 195 می‌فرماید: «وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»؛ یعنی و نیکی کنید که خداوند، نیکوکاران را دوست می‌دارد. امام صادق علیه‌السلام پس از بیان ثواب فرلوان هر دور طواف خانه خدا، می‌فرمایند: «قَضَاءُ حَاجَةِ الْمؤمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ حَتَّى عَدَّ عَشْراً»؛ یعنی گره‌گشایی از کار یک مؤمن، افضل از طواف کعبه است حتی ده برابر طواف کعبه فضیلت دارد!» اسلام برای خدمت مؤمنین به یکدیگر چنین رویکرد مترقی‌ای دارد.
